Đau dây thần kinh sinh ba là gì?

Đau dây thần kinh sinh ba gây ra các cơn đau dữ dội ở mặt có thể làm gián đoạn các hoạt động hàng ngày của bạn. Tình trạng này thường xảy ra khi một mạch máu chèn ép dây thần kinh sinh ba gần thân não của bạn. Dây thần kinh này cung cấp cảm giác cho đầu và mặt của bạn. Đau dây thần kinh sinh ba là một loại đau thần kinh.

Đau dây thần kinh sinh ba không đe dọa đến tính mạng, nhưng có thể thay đổi cuộc sống. Các hoạt động đơn giản như nhai, nói, cười và đánh răng có thể gây ra những cơn đau dữ dội ngắn ngủi, trở thành tình trạng về cả thể chất và cảm xúc. Đau dây thần kinh sinh ba thường là mãn tính nhưng một số phương pháp điều trị có thể giúp kiểm soát các triệu chứng của bạn.

Một tên gọi khác của chứng đau dây thần kinh sinh ba là tic douloureux.

Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ gây bệnh

Trong chứng đau dây thần kinh sinh ba, chức năng của dây thần kinh sinh ba bị gián đoạn. Sự tiếp xúc giữa mạch máu và dây thần kinh sinh ba ở gốc não thường gây ra cơn đau. Mạch máu có thể là động mạch hoặc tĩnh mạch. Sự tiếp xúc này gây áp lực lên dây thần kinh và không cho phép nó hoạt động bình thường.

Nhưng trong khi chèn ép bởi mạch máu là nguyên nhân phổ biến, thì vẫn còn nhiều nguyên nhân tiềm ẩn khác. Bệnh đa xơ cứng hoặc tình trạng tương tự làm tổn thương bao myelin bảo vệ một số dây thần kinh có thể gây ra chứng đau dây thần kinh sinh ba. Một khối u chèn ép vào dây thần kinh sinh ba cũng có thể gây ra tình trạng này.

Một số người có thể bị đau dây thần kinh sinh ba do đột quỵ hoặc chấn thương mặt. Chấn thương dây thần kinh do phẫu thuật cũng có thể gây ra đau dây thần kinh sinh ba. 
Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng một số yếu tố khiến mọi người có nguy cơ mắc bệnh đau dây thần kinh sinh ba cao hơn, bao gồm:

Giới tính. Phụ nữ có nhiều khả năng mắc chứng đau dây thần kinh sinh ba hơn nam giới.
Tuổi tác. Đau dây thần kinh sinh ba thường gặp ở những người từ 50 tuổi trở lên.
Một số tình trạng nhất định. Ví dụ, tăng huyết áp là yếu tố nguy cơ gây đau dây thần kinh sinh ba. Ngoài ra, những người mắc bệnh đa xơ cứng có nguy cơ mắc bệnh đau dây thần kinh sinh ba cao hơn.

Tác nhân kích hoạt cơn đau

Một số tác nhân có thể gây ra cơn đau dây thần kinh sinh ba, bao gồm:

• Cạo râu, trang điểm hoặc rửa mặt.
• Ăn và uống.
• Đánh răng, dùng chỉ nha khoa và sử dụng nước súc miệng.
• Nói chuyện và mỉm cười.
• Tác dụng bất kỳ áp lực nào lên khuôn mặt, đặc biệt là má hoặc đường viền hàm.
• Làn gió nhẹ hoặc cơn gió mạnh thổi vào mặt.

Các cơn đau hiếm khi xảy ra trong lúc ngủ.

Triệu chứng

Triệu chứng chính của đau dây thần kinh sinh ba là cơn đau đột ngột, dữ dội ở mặt có thể được cảm nhận ở bất kỳ phần nào của phần dưới khuôn mặt nhưng thường cảm thấy nhất ở má bên cạnh mũi hoặc ở hàm — thường ở một bên. Cơn đau có thể giống như bị điện giật hoặc cảm giác đâm chích. Bạn cũng có thể bị co thắt cơ mặt trong các cơn đau. Giữa các cơn đau, bạn có thể cảm thấy những cảm giác sau:

• Bỏng rát.
• Đau theo nhịp đập.
• Tê .
• Đau nhức âm ỉ.

Có hai dạng chính của chứng đau dây thần kinh sinh ba: 

• Đau nửa đầu kịch phát: Bạn trải qua các cơn đau dữ dội và không thường xuyên. Trong một cơn, bạn có thể cảm thấy đau và/hoặc cảm giác nóng rát ở mặt, có thể kéo dài từ vài giây đến hai phút. Mặc dù sẽ có những khoảng nghỉ không đau giữa các cơn, nhưng tình trạng này có thể kéo dài tới hai giờ.
• Đau dây thần kinh sinh ba với cơn đau liên tục: Loại này ít đau, nhưng cơn đau thường xuyên hơn. Bạn cảm thấy đau liên tục, đặc biệt là cảm giác đâm chích và/hoặc nóng rát, cùng với những cơn đau nhức dai dẳng. Với chứng đau dây thần kinh sinh ba không điển hình, bạn có thể gặp khó khăn hơn trong việc kiểm soát các triệu chứng.

Thông thường, đau dây thần kinh sinh ba là một bên, nghĩa là nó chỉ ảnh hưởng đến một bên khuôn mặt của bạn. Trong một số trường hợp hiếm hoi, nó có thể ảnh hưởng đến cả hai bên khuôn mặt của bạn (song phương) nhưng không cùng một lúc. Trong một số trường hợp, đau dây thần kinh sinh ba có thể trở nên tồi tệ hơn theo thời gian với các cơn đau kéo dài hơn và thường xuyên hơn.

Vì cơn đau dữ dội, mọi người có xu hướng nhăn mặt, và do đó rối loạn này đôi khi được gọi là tic. Rối loạn này thường tự khỏi, nhưng các cơn rối loạn thường tái phát sau một khoảng thời gian dài không đau.

Chẩn đoán bệnh đau dây thần kinh sinh ba

Bác sĩ sẽ chẩn đoán chủ yếu dựa trên mô tả của người bệnh về cơn đau và thăm khám. 

Mô tả của bạn về cơn đau: 

• Loại. Cơn đau liên quan đến dây thần kinh sinh ba thường đột ngột, có cảm giác như bị điện giật và diễn ra trong thời gian ngắn.
• Vị trí. Các bộ phận trên khuôn mặt bị đau có thể cho bác sĩ biết liệu dây thần kinh sinh ba có bị ảnh hưởng hay không.

Nguyên nhân gây đau. Ăn uống, nói chuyện, chạm nhẹ vào mặt hoặc thậm chí là gió mát cũng có thể gây đau.

Khám thần kinh: Sờ và kiểm tra các vùng trên khuôn mặt có thể giúp bác sĩ xác định chính xác vị trí cơn đau đang xảy ra. Khám kiểm tra phản xạ cũng có thể giú xác định xem các triệu chứng là do dây thần kinh bị chèn ép hay một tình trạng khác.

Chụp cộng hưởng từ: Mặc dù không có xét nghiệm cụ thể nào để xác định chứng đau dây thần kinh sinh ba, nhưng cơn đau đặc trưng của nó thường giúp bác sĩ dễ dàng chẩn đoán. Chụp MRI não được thực hiện để xác định xem động mạch có đi qua dây thần kinh hay không. Thông tin này có thể hướng dẫn liệu pháp trong tương lai. Chụp MRI não cũng có thể xác định xem khối u có chèn ép dây thần kinh hay không. Tuy nhiên, bác sĩ phải phân biệt chứng đau dây thần kinh sinh ba với các nguyên nhân có thể gây đau mặt khác, chẳng hạn như rối loạn hàm, răng hoặc xoang.

Phương pháp điều trị bệnh đau dây thần kinh sinh ba là gì?

Bác sĩ sẽ sử dụng kết hợp thuốc, phẫu thuật và các liệu pháp khác để điều trị chứng đau dây thần kinh sinh ba. Có thể mất thời gian để tìm ra phương pháp tốt nhất cho mỗi người bệnh.

Thuốc 

Thuốc thường là liệu pháp đầu tiên mà bác sĩ sẽ đề xuất cho chứng đau dây thần kinh sinh ba nguyên phát và vô căn. Chúng bao gồm:

• Thuốc chống co giật: Những loại thuốc này có thể chặn tín hiệu đau. Thường bắt đầu bằng carbamazepine hoặc oxcarbazepine. Chúng kiểm soát cơn đau cho hầu hết mọi người trong giai đoạn đầu của chứng đau dây thần kinh sinh ba nhưng hiệu quả của chúng có thể giảm dần theo thời gian. 
• Baclofen: Đây là thuốc giảm co thắt cơ.
• Amitriptyline: Thuốc chống trầm cảm ba vòng.

Mỗi loại thuốc này đều có tác dụng phụ nhất định. Bệnh nhân và bác sĩ sẽ cùng nhau quyết định lựa chọn nào là tốt nhất.

Tiêm 

• Tiêm độc tố botulinum gần vùng bị đau dùng để làm tê liệt cơ hoặc điều trị nếp nhăn.
• Phong bế thần kinh: Nếu các cơn đau thường xuyên và dữ dội, bác sĩ có thể sử dụng thuốc gây tê thần kinh để tạm thời giảm đau cho đến khi thuốc uống có tác dụng. Thuốc gây tê được tiêm vào dây thần kinh để tạm thời chặn chức năng của dây thần kinh.

Phẫu thuật 

Các bác sĩ thường chỉ xem xét phẫu thuật là phương pháp điều trị TN nếu:

• Thuốc không có tác dụng kiểm soát các triệu chứng của bạn.
• Đau dây thần kinh sinh ba thứ phát (như khối u chèn ép vào dây thần kinh).

Các lựa chọn phẫu thuật cho đau dây thần kinh sinh ba có mức độ phức tạp khác nhau và có nhiều rủi ro và tác dụng phụ. Do đó, cần tìm đến các bác sĩ phẫu thuật thần kinh có kinh nghiệm để khám và điều trị hiệu quả nhất.

Phòng ngừa và bảo trì hàng ngày

Ăn uống đều đặn và chọn thức ăn mềm, dễ nhai. Bệnh nhân bị đau khi nhai nên ăn thức ăn lỏng, không nên ăn đồ chiên rán. Họ nên tránh ăn những thực phẩm gây kích ứng, thực phẩm quá chua hoặc quá ngọt hoặc thực phẩm lạnh. Chế độ ăn uống phải đầy đủ dinh dưỡng, nên ăn nhiều thực phẩm giàu vitamin và có tác dụng thanh nhiệt, giải độc. Họ nên ăn nhiều trái cây tươi, rau và các sản phẩm từ đậu nành, ăn ít chất béo và nhiều thịt nạc, ưu tiên thức ăn nhẹ.

Hãy nhẹ nhàng khi ăn, súc miệng, nói chuyện, đánh răng và rửa mặt. Để tránh kích hoạt điểm kích hoạt và gây ra chứng đau dây thần kinh sinh ba. Không ăn những thực phẩm gây kích ứng như hành tây.

Chú ý giữ ấm đầu và mặt, tránh để cơ thể bị lạnh và ẩm ướt, không rửa mặt bằng nước quá lạnh hoặc quá nóng; Bạn nên giữ cảm xúc ổn định vào những lúc bình thường, không nên quá phấn khích, không nên mệt mỏi và thức khuya, thường xuyên nghe nhạc nhẹ, giữ tâm trạng bình tĩnh và ngủ đủ giấc.

Giữ tinh thần vui vẻ, tránh kích thích tinh thần; cố gắng tránh chạm vào "điểm kích hoạt"; duy trì thói quen sinh hoạt đều đặn, môi trường trong nhà phải yên tĩnh, sạch sẽ và có không khí trong lành. Đồng thời, phòng ngủ được bảo vệ khỏi gió và lạnh. Tham gia thể thao hợp lý, rèn luyện và nâng cao thể lực.

Kinh nghiệm điều trị đau dây thần kinh sinh ba bằng châm cứu

Y học cổ truyền cho rằng căn bệnh này chủ yếu liên quan đến tà khí ngoại sinh, mất cân bằng cảm xúc, chấn thương và các yếu tố khác. Phong hàn tà xâm nhập vào kinh Dương Minh và kinh Thái Dương ở mặt, khiến hàn khí co lại, làm ứ trệ gân mạch, cản trở khí huyết; hoặc phong nhiệt độc tà xâm nhập vào mặt, khiến khí huyết trong kinh lạc ứ trệ, lưu thông kém; Chấn thương hoặc mất cân bằng cảm xúc gây ra tình trạng ứ trệ khí huyết. Các kinh mạch trên mặt bị tắc nghẽn do khí huyết ứ trệ, gây ra tình trạng "đau mặt". Trong đó, đau nhánh mắt của dây thần kinh sinh ba chủ yếu thuộc về bệnh lý kinh Túc - Thái dương; Đau ở nhánh hàm trên và hàm dưới chủ yếu thuộc về bệnh lý của các kinh Thủ, Túc -Dương Minh và Thủ-Thái Dương.

Theo nhiều tài liệu ghi nhận rằng, thông qua việc dùng kim châm cứu kích thích các vị trí huyệt sẽ giúp khí huyết trong cơ thể lưu thông tốt hơn. Ngoài ra, liệu pháp này, giúp tạo ra hormon endorphin giúp giảm đau, cân bằng nội tiết tố, an thần…Không chỉ có thế, châm cứu chữa đau dây thần kinh số 5 còn hạn chế biến chứng và tác dụng không mong muốn khi sử dụng thuốc.

Mỗi lần, phương pháp đánh thức não bộ được áp dụng đầu tiên. Đầu tiên, châm bình bổ bình tả vào huyệt Nội quan hai bên, vê kim trong 1 phút; sau đó châm huyệt Nhân Trung, hướng kim vào vách ngăn mũi, dùng phương pháp mổ cò, khi nhãn cầu bệnh nhân ướt hoặc nước mắt chảy thì dừng lại; sau đó đâm xiên huyệt Tam âm giao dọc theo mép trong của xương chày theo góc 45° so với da, vê kim để làm cho cả hai chi dưới co giật 3 lần.

Sau đó thực hiện châm cứu thông thường và chọn các huyệt đạo: 

• Huyệt đạo xa: Hợp cốc, Tam gian, Nội đình; 
• Huyệt đạo tại chỗ (bên bị ảnh hưởng): 
  • Nhánh V1 (trán, da đầu, quanh mắt): châm Dương Bạch, Ngư yêu, Thái dương, Toán trúc, Đầu duy, Đồng tử liêu.
  • Nhánh V2 (hàm trên, má): Cự liêu, Quyền liêu, Nghinh hương.
  • Nhánh V3 (hàm dưới, quai hàm): Hạ quan, Địa thương, Giáp xa, Thừa tương.

Điện châm trong 20 phút, đặt cường độ dòng điện ở mức mà các cơ mặt của bệnh nhân có thể chịu được, mỗi ngày một lần và liên tục trong 14 ngày như một liệu trình điều trị. Đối với châm cứu, trước tiên nên chọn các huyệt đạo xa và châm nhẹ các huyệt đạo tại chỗ trong các cơn đau cấp tính.

Trong quá trình điều trị, bệnh nhân nên chú ý đến thói quen sinh hoạt và ăn uống điều độ, giữ tâm trạng vui vẻ, tránh kích động về mặt cảm xúc. Chú ý nghỉ ngơi và tập thể dục hợp lý.

BS. Đỗ Nguyệt Thanh (Thọ Xuân Đường)