Trầm cảm ở bệnh nhân , ảnh hưởng đến tiên lượng bệnh và đang được chú ý nhiều hơn. Theo số liệu thống kê, bằng cách khai thác tài liệu về trầm cảm ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp ở Trung Quốc và các nước khác. Mô tả kiến ​​thức hiện tại về tình trạng trầm cảm, cơ chế bệnh sinh, mức độ liên quan của bệnh và cách điều trị trầm cảm ở bệnh nhân mắc bệnh này. Những phát hiện này có thể giúp ngăn ngừa trầm cảm, cải thiện việc điều trị và tăng cường quản lý bệnh mãn tính ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp.

Những điểm chính

Nguy cơ trầm cảm ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp cao hơn so với dân số nói chung. Các triệu chứng trầm cảm ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp có thể do căng thẳng tâm lý, tổn thương thể chất liên quan và viêm miễn dịch. Điều trị bằng thuốc ức chế cytokine (bao gồm thuốc ức chế yếu tố hoại tử khối u, interleukin-17 và Janus kinase) có thể cải thiện các triệu chứng trầm cảm lâm sàng.

Viêm cột sống dính khớp là một bệnh viêm cột sống dính khớp tiến triển mạn tính. Nghiên cứu về viêm cột sống dính khớp thường tập trung vào chấn thương cột sống và khớp mà bỏ qua nhiều tác động toàn thân và bệnh đi kèm khác. Bằng chứng gần đây chỉ ra rằng tác động của viêm cột sống dính khớp không chỉ giới hạn ở các vấn đề về cột sống và khớp mà bao gồm cả bệnh viêm ruột; viêm màng bồ đào trước cấp tính; bệnh vẩy nến; bệnh tim mạch; loãng xương; bệnh đi kèm ở phổi, thận và hệ thần kinh; và trầm cảm và lo lắng. So với các bệnh đi kèm viêm cột sống dính khớp khác, trầm cảm chưa được nghiên cứu kỹ. Trầm cảm ảnh hưởng tiêu cực đến tiên lượng và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân viêm cột sống dính khớp. 

Sự xuất hiện sự trầm cảm

Nghiên cứu về bệnh tâm thần đi kèm ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp đã tăng lên trong thập kỷ qua. Một nghiên cứu đoàn hệ dựa trên dân số đã chứng minh rằng trong khoảng thời gian quan sát 13 năm, 10% bệnh nhân trong đoàn hệ viêm cột sống dính khớp nhận được chẩn đoán trầm cảm của bác sĩ theo Tiêu chuẩn chẩn đoán sửa đổi lần thứ 10 của Phân loại bệnh quốc tế, trong khi chỉ có 6% dân số tham chiếu được chẩn đoán tương tự, cho thấy nguy cơ trầm cảm cao hơn đáng kể ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp. Theo thống kê,  tỷ lệ trầm cảm ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp và báo cáo tỷ lệ ước tính dao động từ 4,9% đến 55,5%. Trong một đánh giá có hệ thống về trầm cảm và lo âu ở bệnh nhân , cho thấy tỷ lệ mắc trầm cảm tổng hợp là 1,51 (khoảng tin cậy 95%: 1,28–1,79).   

Điểm qua về cơ chế bệnh sinh

Nghiên cứu gần đây cho thấy một số lý do có thể khiến nguy cơ trầm cảm cao hơn ở bệnh nhân mắc viêm cột sống dính khớp. Đầu tiên, các triệu chứng trầm cảm ở bệnh nhân có thể do căng thẳng tâm lý và tổn thương thể chất liên quan đến viêm cột sống dính khớp gây ra. Ví dụ, các triệu chứng và kết quả của bệnh nhân, chẳng hạn như đau đớn, mệt mỏi, rối loạn công việc và gánh nặng tài chính, có thể góp phần gây ra trầm cảm ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp. Thứ hai, trầm cảm có thể là hậu quả trực tiếp của hoạt động và tình trạng viêm của bệnh. Có bằng chứng cho thấy tình trạng viêm đóng một vai trò trong sinh lý bệnh của trầm cảm; bệnh nhân mắc chứng rối loạn trầm cảm nặng, cho thấy sự biểu hiện quá mức của các cytokine tiền viêm, chất phản ứng giai đoạn cấp tính và chemokine trong huyết tương. Viêm cũng là một yếu tố quan trọng liên quan đến trầm cảm và các bệnh mãn tính. Bệnh nhân trầm cảm có nồng độ các yếu tố tiền viêm tăng cao, chẳng hạn như interleukin-6 (IL-6), IL-17 và yếu tố hoại tử khối u-α (TNF-α). Những yếu tố tiền viêm này có thể đóng một vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh và sự tiến triển của bệnh viêm cột sống dính khớp.

Viêm miễn dịch là một trong những đặc điểm nổi bật của cơ chế bệnh sinh của bệnh trầm cảm. Sự tương tác giữa viêm não và hệ thần kinh thúc đẩy sự phát triển của bệnh trầm cảm. Nhiều nghiên cứu đã mô tả cách thức các cytokine tiền viêm, bao gồm TNF-α, xâm nhập vào não thông qua các con đường dịch thể, con đường thần kinh và con đường tế bào. Những con đường này liên quan đến sự rò rỉ qua hàng rào máu-não, cơ chế vận chuyển tích cực và liên kết với các sợi thần kinh hướng tâm ngoại biên như dây thần kinh phế vị. Sau khi đi qua hàng rào máu não, cytokine gây trầm cảm bằng cách tăng phản ứng của tế bào miễn dịch não, kích hoạt trục thần kinh nội tiết, ức chế chất dẫn truyền thần kinh monoamine và thay đổi cấu trúc và chức năng của các vùng não liên quan đến điều hòa cảm xúc. 

Trầm cảm và viêm cột sống dính khớp có thể có chung một số yếu tố di truyền và môi trường liên quan đến phản ứng viêm. Kháng nguyên bạch cầu người B27 (HLA-B27) là gen chính xác định tính nhạy cảm với AS, mặc dù thụ thể IL-23, yếu tố môi trường bên trong huyết tương reticulum aminopeptidase 1 và gen vùng IL-1 cũng có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc viêm cột sống dính khớp. HLA-B27 có thể ảnh hưởng đến khả năng tự miễn dịch bằng cách điều chỉnh việc sản xuất cytokine và gây viêm hệ thần kinh trung ương. Điều này có thể gây ra các triệu chứng trầm cảm và ảnh hưởng đến khả năng trầm cảm, biểu hiện bệnh và tiên lượng bệnh. Viêm cột sống dính khớp là một căn bệnh phức tạp liên quan đến nhiều yếu tố, trong đó có yếu tố di truyền và môi trường. 

Mối quan hệ giữa triệu chứng bệnh và trầm cảm

Bệnh nhân viêm cột sống dính khớp bị rối loạn tâm lý tiêu thụ nhiều nguồn lực y tế hơn, mức độ tuân thủ điều trị thấp hơn và chất lượng cuộc sống thấp hơn. Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện về các yếu tố ảnh hưởng đến trầm cảm ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp với mục đích cải thiện sức khỏe tâm thần của nhóm đối tượng này. Tuy nhiên, những phát hiện của họ là mâu thuẫn nhau. Sự xuất hiện trầm cảm ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm tuổi tác, giới tính, nghề nghiệp, trình độ học vấn, tình trạng kinh tế gia đình và tiền sử hút thuốc. Tuy nhiên, do mối tương quan giữa trầm cảm và các triệu chứng của bệnh, nhiều nghiên cứu đã xem xét mối liên quan giữa trầm cảm ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp và các thước đo như chỉ số hoạt động của bệnh viêm cột sống dính khớp Bath (BASDAI), chỉ số chức năng viêm cột sống dính khớp Bath (BASFI) điểm số, điểm số Chỉ số đo lường viêm cột sống dính khớp Bath (BASMI), đau đớn, mệt mỏi, rối loạn giấc ngủ và chất lượng cuộc sống.

Đau đớn: Đau là triệu chứng phổ biến của viêm cột sống dính khớp. Có mối tương quan chặt chẽ giữa cơn đau và trầm cảm ở bệnh nhân AS và những bệnh nhân AS bị đau nhiều hơn sẽ có nhiều khả năng bị trầm cảm hơn. Cơn đau làm giảm hoạt động và chất lượng giấc ngủ kém ở bệnh nhân mắc viêm cột sống dính khớp. Đau là một kích thích độc hại mãn tính gây ra những cảm xúc tiêu cực như trầm cảm ở bệnh nhân mắc bệnh. Ngày càng có nhiều bằng chứng ủng hộ mô hình sinh thiết tâm lý xã hội của cơn đau, cho rằng quá trình nhận thức tình cảm là nguyên nhân chính gây ra sự khác biệt cá nhân trong nhận thức và phản ứng với cơn đau. Một số nhà nghiên cứu cho rằng trầm cảm ở bệnh nhân viêm khớp làm tăng độ nhạy cảm với cơn đau và ảnh hưởng đến phản ứng đau. Có bằng chứng về mối quan hệ nhân quả hai chiều giữa cơn đau và các triệu chứng trầm cảm, điều này cho thấy chúng có cơ sở sinh lý bệnh chung. 

Mệt mỏi: Là lời phàn nàn phổ biến thứ ba của bệnh nhân viêm cột sống dính khớp, sau đau và cứng khớp. Mối quan hệ giữa mệt mỏi và tình trạng sức khỏe tâm thần chưa được nghiên cứu chi tiết. Kết quả của một số nghiên cứu chứng minh mối tương quan tích cực giữa mệt mỏi, trầm cảm và các triệu chứng lo âu ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp. Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu cho rằng sự mệt mỏi không có độ nhạy hoặc độ đặc hiệu trong việc phát hiện trầm cảm. Do đó, cần có một nghiên cứu tiền cứu, mẫu lớn để làm rõ mối quan hệ giữa mệt mỏi và sức khỏe tâm thần ở bệnh nhân.

Rối loạn giấc ngủ: Thường đi kèm với trầm cảm và lo lắng. Một nghiên cứu về tỷ lệ hiện mắc và các yếu tố liên quan đến rối loạn giấc ngủ ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp ngoại trú ở Trung Quốc cho thấy 67,6% bệnh nhân ,bị rối loạn giấc ngủ. cho thấy trầm cảm là yếu tố nguy cơ độc lập của rối loạn giấc ngủ, chất lượng giấc ngủ kém có liên quan đến hoạt động của bệnh, chức năng thể chất, mệt mỏi, đau đớn, chất lượng cuộc sống, lo lắng và trầm cảm ở bệnh nhân mắc bệnh. Tương tự, cũng cho thấy bệnh nhân viêm cột sống dính khớp có chất lượng giấc ngủ tốt có tỷ lệ trầm cảm thấp hơn nhiều so với những người có chất lượng giấc ngủ kém. Những bệnh nhân có chất lượng giấc ngủ kém cũng có biểu hiện bệnh hoạt động nhiều hơn và tỷ lệ trầm cảm cao hơn những bệnh nhân có chất lượng giấc ngủ tốt.

Chất lượng cuộc sống: Một nghiên cứu cho thấy bệnh nhân viêm cột sống dính khớp có điểm trầm cảm cao hơn có chất lượng cuộc sống kém hơn và trạng thái tâm lý của bệnh nhân viêm cột sống dính khớp có liên quan chặt chẽ đến chất lượng cuộc sống. Chất lượng cuộc sống thấp hơn của bệnh nhân mắc bệnh, có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe tâm thần như lo lắng và trầm cảm. 

Việc điều trị bệnh nhân viêm cột sống dính khớp mắc bệnh trầm cảm kèm theo nhằm mục đích cải thiện các triệu chứng trầm cảm; giảm hoạt động của bệnh; cải thiện chất lượng cuộc sống; ngăn ngừa tái phát; giảm chi phí y tế về tâm lý, phục hồi chức năng và điều trị bằng thuốc; và giảm tỷ lệ tử vong.

Một số các tâm pháp trị liệu

Viêm cột sống dính khớp giáo dục tâm lý có thể cải thiện sự tuân thủ của bệnh nhân với việc tập thể dục và các phương pháp điều trị bổ trợ khác. Các biện pháp can thiệp tâm lý và chăm sóc tâm lý có mục tiêu và cá nhân hóa có thể làm giảm cảm xúc tiêu cực và trạng thái tâm lý ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp, nâng cao sự tự tin trong điều trị, cải thiện chức năng thể chất và tinh thần, đồng thời giảm mức tiêu thụ dịch vụ chăm sóc y tế lâu dài.

Phục hồi chức năng: Có bằng chứng cho thấy các bài tập aerobic và bài tập đa chiều có thể cải thiện đáng kể chứng trầm cảm ở bệnh nhân viêm cột sống dính khớp. Trong hai nghiên cứu, can thiệp tập thể dục tại gia đình làm giảm đáng kể chỉ số hoạt động của bệnh viêm cột sống dính khớp Bath, trầm cảm và điểm đau ở bệnh nhân. Một can thiệp đồng thời bao gồm luyện tập thể dục và sử dụng thuốc ức chế TNF-α cho bệnh nhân mắc, đã làm tăng phạm vi chuyển động của cột sống và khớp; giảm hoạt động của bệnh; và cải thiện tâm trạng, mệt mỏi và chất lượng cuộc sống. Một nghiên cứu tiếp theo trong tương lai cho thấy rằng sự can thiệp đồng thời bao gồm Chiến dịch giáo dục lại tư thế toàn cầu và điều trị bằng thuốc ức chế TNF-α đã cải thiện đáng kể hoạt động của bệnh, chức năng thể chất, mệt mỏi, chất lượng giấc ngủ và các triệu chứng trầm cảm ở bệnh nhân mắc viêm cột sống dính khớp hoạt động.

Hãy nâng cao chất lượng cuộc sống của chính bản thân mình và những người xung quanh, bằng cách phát hiện sớm, điều trị sớm để bệnh tật không làm ảnh hưởng đến tâm sinh con người và xã hội. 

BS. Phạm Thị Hồng Vân (Thọ Xuân Đường)