HỌC THUYẾT ÂM DƯƠNG
Cách đây khoảng 3000 năm, người xưa đã quan sát vũ trụ, sự vật hiện tượng và phát triển thành các học thuyết âm dương, học thuyết ngũ hành, học thuyết thiên nhân hợp nhất. Trong đó, âm dương là căn bản là hai mặt đối lập, thống nhất của sự vật khiến sự vật không ngừng vận động, biến hoá, phát sinh, phát triển và tiêu vong.
1. Các quy luật cơ bản trong học thuyết âm dương
Từ 4 quy luật cơ bản trên, người ta còn thấy một số phạm trù về âm dương như:
• Sự tương đối và tuyệt đối của hai mặt âm dương: Âm dương đối lập là tuyệt đối, nhưng trong một số điều kiện cụ thể nó có tính chất tương đối.
Ví dụ: Hàn thuộc âm đối lập với nhiệt thuộc dương, nhưng lương (mát) thuộc âm đối lập với ôn (ấm) thuộc dương. Trên lâm sàng tuy sốt (nhiệt) thuộc dương, nếu sốt cao thuộc lý dùng thuốc có tính hàn, sốt nhẹ thuộc biểu dùng thuốc có tính mát (lương).
• Trong âm có dương, trong dương có âm: Âm và dương nương tựa lẫn nhau cùng tồn tại, xen kẽ vào nhau trong sự phát triển.
Ví dụ: Như sự phân chia thời gian trong một ngày: Ban ngày thuộc dương, từ 6h sáng đến 12h trưa là dương trong dương; từ 12h đến 18h là âm trong dương. Ban đêm thuộc âm, từ 18h đến 24h là âm trong âm; từ 0h đến 6h là dương trong âm.
Ví dụ: Trong cấu trúc của cơ thể theo đông y, tạng thận thuộc âm, nhưng có thận âm (thận thuỷ), thận dương (thận hoả).
• Bản chât và hiện tượng:Thông thường bản chất thường phù hợp với hiện tượng. Khi chữa bệnh người ta dựa vào bản chất bệnh hàn dùng thuốc nhiệt, bệnh nhiệt dùng thuốc hàn.
Nhưng có lúc bản chất không phù hợp với hiện tượng gọi là sự “chân giả”. Trên lâm sàng, khi chẩn đoán bệnh phải xác định cho đúng bản chất để dùng thuốc chữa đúng nguyên nhân.
Ví dụ: Bệnh truyền nhiễm gây sốt cao (chân nhiệt), do nhiễm độc gây truỵ mạch làm chân tay lạnh, ra mồ hôi lạnh (giả hàn), trong trường hợp này cần dùng thuốc hàn lương để chữa đúng bản chất bệnh.
Ví dụ: Bệnh tiêu chảy do lạnh (chân hàn), do mất nước, mất điện giải gây nhiễm độc thần kinh gây co giật, sốt (giả nhiệt) trong trường hợp này cần dùng các thuốc ôn nhiệt để chữa đúng bản chất bệnh.
Các quy luật, các phạm trù của âm dương được biểu hiện bằng một hình tròn có đường cong chia thành 2 phần có diện tích bằng nhau: Một phần là âm, một phần là dương. Trong phần âm có nhân dương (thiếu dương) và trong phần dương có nhân âm (thiếu âm).
2. Học thuyết âm dương trong y học
Trong y học, Học thuyết âm dương xuyên suốt từ đầu đến cuối liên quan đến cấu tạo cơ thể, sinh lý, bệnh lý, chẩn đoán, pháp và phương điều trị.
• Cấu tạo cơ thế và sinh lý
- Âm: Tạng, kinh âm, huyết, bụng, mặt trong, phía dưới…
- Dương: Phủ, kinh dương, khí, lưng, mặt ngoài, phía trên…
- Tạng thuộc âm, phủ thuộc dương nhưng theo “trong âm có dương”, “trong dương có âm” nên còn phân âm dương trong tạng phủ. Ví dụ: Thận âm, thận dương; vị âm, vị hỏa…
- Vật chất thuộc âm, cơ năng hoạt động thuộc dương.
• Quá trình phát sinh và phát triển của bệnh tật
- Khi âm dương trong cơ thể mất cân bằng thì bệnh tật phát sinh, được biểu hiện bằng thiên thắng hay thiên suy.
+ Thiên thắng: Dương thắng gây chứng thực nhiệt, âm thắng gây chứng thực hàn.
+ Thiên suy: Dương hư sinh ngoại hàn, âm hư sinh nội nhiệt.
- Trong quá trình phát triển bệnh, tính chất của bệnh còn chuyến hoá lẫn nhau giữa hai mặt âm dương. Bệnh ở phần dương ảnh hưỏng tới phần âm. Ví dụ: Sốt cao kéo dài sẽ gây mất nước. Bệnh ở phần âm ảnh hưởng tới phần dương. Ví dụ:Tiêu chảy, nôn mửa kéo dài mất nước, điện giải làm nhiễm độc thần kinh, sốt cao, co giật, thậm chí gây truỵ mạch (thoát dương).
- Sự mất thăng bằng âm dương gây ra những chứng bệnh ở những vị trí khác nhau tuỳ theo vị trí đó ở phần âm hay dương.
+ Dương thịnh sinh ngoại nhiệt (dương thuộc biểu, thuộc nhiệt): Sốt cao, người nóng, tay chân nóng.
+ Âm thịnh sinh nội hàn (âm thuộc lý, thuộc hàn): Tiêu chảy, sợ lạnh, nước tiểu trong dài.
+ Âm hư sinh nội nhiệt: Mất nước, giảm tân dịch giảm gây khát nước, họng khô, táo bón, nước tiểu đỏ…
+ Dương hư sinh ngoại hàn: Sợ lạnh, tay chân lạnh.
• Chẩn đoán
- Dựa vào 4 phương pháp khám bệnh (tứ chẩn): nhìn (vọng); nghe (văn); hỏi (vấn); sờ nắn, xem mạch (thiết) để khai thác các chứng trạng thuộc hàn hay nhiệt, hư hay thực của tạng phủ kinh lạc.
- Dựa vào 8 cương lĩnh (bát cương) để đánh giá vị trí nông sâu của bệnh, tính chất bệnh, trạng thái người bệnh và xu thế chung nhất của bệnh (bát cương gồm: biểu lý, hư thực, hàn nhiệt, âm dương) trong đó âm dương là 2 cương lĩnh tổng quát nhất gọi là tổng cương (bệnh ở biểu, thực, nhiệt thuộc dương; bệnh ở lý, hư, hàn thuộc âm).
• Điều trị
Điều trị là các phương pháp khác nhau: Thuốc, châm cứu, xoa bóp bấm huyệt, khí công… để cân bằng lại âm dương trong cơ thể
- Thuốc:
+ Thuốc có tính hàn, lương (lạnh, mát) thuộc âm dùng để chữa bệnh nhiệt thuộc dương.
+ Thuốc có tính nhiệt, ôn (nóng, ấm) thuộc dương dùng để chữa bệnh hàn thuộc âm.
- Châm cứu:
+ Bệnh nhiệt dùng châm, bệnh hàn dùng cứu.
+ Bệnh hư thì bổ, bệnh thực thì tả.
+ Theo nguyên tắc “theo dương dẫn âm, theo âm dẫn dương”, bệnh thuộc tạng (âm) thì dùng các huyệt Du sau lưng (dương); bệnh thuộc phủ (dương) thì dùng các huyệt Mộ ở ngực, bụng (âm).
Bác sĩ: Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)
.gif)
