Vì sao ngày càng nhiều người mắc bệnh sỏi thận?

Thứ bảy, 09/08/2025 | 11:21

Sỏi thận là một trong những bệnh lý tiết niệu phổ biến, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên thế giới mỗi năm. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ mắc sỏi thận đang gia tăng nhanh chóng, với khoảng 10-15% dân số toàn cầu có nguy cơ mắc bệnh trong suốt cuộc đời. Ở Việt Nam, theo thống kê của Bộ Y tế, tỷ lệ mắc sỏi thận chiếm khoảng 2-3% dân số, đặc biệt phổ biến ở người trưởng thành từ 30-60 tuổi.

Bệnh sỏi thận hình thành do sự lắng đọng và kết tinh của các khoáng chất trong nước tiểu, tạo thành những tinh thể rắn trong thận hoặc đường tiết niệu. Các viên sỏi có kích thước khác nhau, từ nhỏ như hạt cát đến lớn vài cm, có thể gây tắc nghẽn, nhiễm trùng và suy giảm chức năng thận nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Nhiều nghiên cứu cho thấy tỷ lệ mắc bệnh sỏi thận có xu hướng gia tăng trong những thập kỷ gần đây. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ lối sống hiện đại với chế độ ăn giàu đạm, nhiều muối, ít nước và lối sống ít vận động. Đặc biệt, tỷ lệ béo phì, tiểu đường và tăng huyết áp - những yếu tố nguy cơ liên quan đến sỏi thận cũng đang gia tăng mạnh mẽ, làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh trong cộng đồng.

Một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Tiết niệu Hoa Kỳ (American Journal of Urology) cho thấy tỷ lệ mắc sỏi thận đã tăng gấp đôi trong 30 năm qua, từ 3.2% vào năm 1980 lên 8.8% vào năm 2010. Tại một số quốc gia có khí hậu nóng như Ấn Độ, Trung Đông và Đông Nam Á, tỷ lệ mắc bệnh còn cao hơn, do điều kiện thời tiết khiến cơ thể dễ mất nước, làm tăng nguy cơ kết tinh sỏi.

Sỏi thận không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn gây ra gánh nặng tài chính lớn. Theo ước tính của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), mỗi năm có hơn 500.000 trường hợp phải nhập viện do sỏi thận, với chi phí điều trị lên đến hàng tỷ USD. Điều này cho thấy sự cần thiết của việc nâng cao nhận thức, thực hiện các biện pháp phòng ngừa và cải thiện chế độ chăm sóc sức khỏe để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh.

Trong bối cảnh số ca mắc bệnh ngày càng gia tăng, việc hiểu rõ nguyên nhân, cơ chế hình thành và các yếu tố nguy cơ của sỏi thận đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa và điều trị hiệu quả. Chúng ta cần có chiến lược toàn diện, từ thay đổi thói quen ăn uống, tăng cường vận động, kiểm soát cân nặng đến việc kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện và điều trị bệnh kịp thời.

Nguyên nhân dẫn đến gia tăng tỷ lệ mắc sỏi thận

Chế độ ăn uống không lành mạnh

Chế độ ăn uống là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến nguy cơ hình thành sỏi thận. Ngày nay, do sự phát triển của ngành công nghiệp thực phẩm, nhiều người có xu hướng tiêu thụ các thực phẩm giàu đạm động vật, nhiều muối và đường mà không cân bằng với lượng nước cần thiết. Những yếu tố này làm tăng nguy cơ hình thành sỏi thận:

Ăn quá nhiều muối: Lượng muối cao trong chế độ ăn uống làm tăng nồng độ canxi trong nước tiểu, từ đó tạo điều kiện hình thành sỏi.
Ăn nhiều đạm động vật: Đạm động vật có thể làm tăng nồng độ axit uric, một trong những nguyên nhân gây ra sỏi urat.
Tiêu thụ quá nhiều thực phẩm chế biến sẵn: Các thực phẩm giàu oxalate như chocolate, trà, cà phê, rau bina (cải bó xôi) có thể góp phần tạo thành sỏi oxalate canxi.

Lối sống ít vận động

Lối sống ít vận động, đặc biệt trong thời đại công nghệ số, làm tăng nguy cơ mắc sỏi thận. Khi cơ thể ít vận động, quá trình chuyển hóa trong cơ thể giảm, dẫn đến sự tích tụ khoáng chất trong thận. Hơn nữa, những người làm việc văn phòng thường có xu hướng uống ít nước hơn so với người lao động tay chân, điều này khiến nước tiểu trở nên đậm đặc và dễ hình thành sỏi.

Uống không đủ nước

Cơ thể cần đủ nước để duy trì hoạt động bình thường của thận, giúp đào thải các khoáng chất dư thừa ra khỏi cơ thể. Tuy nhiên, nhiều người có thói quen uống ít nước, đặc biệt là những người sống trong môi trường nóng bức hoặc thường xuyên vận động mạnh. Khi cơ thể mất nước, nước tiểu trở nên cô đặc hơn, làm tăng nguy cơ kết tinh và hình thành sỏi thận.

Béo phì và hội chứng chuyển hóa

Béo phì và hội chứng chuyển hóa (gồm tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu) cũng là những yếu tố nguy cơ quan trọng dẫn đến sự gia tăng bệnh sỏi thận. Nghiên cứu cho thấy rằng những người thừa cân có nguy cơ mắc sỏi thận cao hơn do cơ thể sản sinh nhiều axit uric và canxi hơn, làm tăng nguy cơ hình thành sỏi.

Thói quen sinh hoạt không hợp lý

Một số thói quen sinh hoạt không lành mạnh cũng có thể góp phần vào sự gia tăng tỷ lệ mắc sỏi thận:

Nhịn tiểu thường xuyên: Làm tăng thời gian các khoáng chất tồn tại trong bàng quang và thận, dễ tạo sỏi.
Sử dụng quá nhiều caffeine và rượu bia: Những chất này có thể làm mất nước nhanh chóng, dẫn đến nước tiểu cô đặc và dễ hình thành sỏi.
Dùng thuốc không theo chỉ định: Một số thuốc lợi tiểu, thuốc kháng axit có chứa canxi hoặc vitamin C liều cao có thể làm tăng nguy cơ tạo sỏi thận.

Yếu tố di truyền và bệnh lý nền

Những người có tiền sử gia đình mắc sỏi thận có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.

Ngoài ra, một số bệnh lý nền như bệnh gout, bệnh đường tiêu hóa, hoặc bệnh về tuyến giáp có thể làm thay đổi thành phần nước tiểu, tạo điều kiện cho sự hình thành sỏi.

Biến chứng của sỏi thận

Nếu không được điều trị kịp thời, sỏi thận có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như:

Đau dữ dội: Sỏi lớn di chuyển trong đường tiết niệu có thể gây đau quặn thận, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt hàng ngày.
Tắc nghẽn đường tiết niệu: Sỏi có thể làm tắc nghẽn niệu quản, gây suy giảm chức năng thận.
Nhiễm trùng tiết niệu: Sỏi có thể làm tổn thương niêm mạc đường tiết niệu, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và gây viêm nhiễm.
Suy thận: Nếu không được kiểm soát tốt, sỏi có thể gây suy thận mạn tính và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tổng thể.

Cách phòng ngừa và điều trị sỏi thận

Phòng ngừa sỏi thận

Phòng ngừa sỏi thận là một trong những biện pháp quan trọng giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh. Dưới đây là một số biện pháp hiệu quả:

Uống đủ nước: Uống đủ nước giúp pha loãng nước tiểu, giảm nguy cơ lắng đọng khoáng chất và hình thành sỏi. Mỗi ngày, nên uống ít nhất 2-3 lít nước, đặc biệt là khi hoạt động ngoài trời hoặc trong điều kiện thời tiết nóng bức.
Hạn chế thực phẩm giàu oxalate và muối: Các thực phẩm giàu oxalate như rau bina, socola, trà đặc có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi. Hạn chế tiêu thụ muối giúp giảm lượng canxi trong nước tiểu, từ đó giảm nguy cơ tạo sỏi.
Kiểm soát lượng đạm động vật: Tiêu thụ quá nhiều đạm động vật có thể làm tăng nồng độ axit uric, một yếu tố quan trọng dẫn đến sỏi thận. Nên thay thế một phần đạm động vật bằng đạm thực vật để giảm nguy cơ mắc bệnh.
Duy trì cân nặng hợp lý: Thừa cân, béo phì làm tăng nguy cơ rối loạn chuyển hóa và hình thành sỏi thận. Tập thể dục đều đặn, ăn uống lành mạnh giúp duy trì cân nặng hợp lý và giảm nguy cơ mắc bệnh.
Khám sức khỏe định kỳ: Kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sỏi thận ở giai đoạn sớm, từ đó có phương pháp điều trị kịp thời, tránh các biến chứng nghiêm trọng.

Điều trị sỏi thận

Điều trị sỏi thận phụ thuộc vào kích thước, vị trí của sỏi và mức độ ảnh hưởng của nó đối với chức năng thận. Các phương pháp điều trị có thể được chia thành hai nhóm chính: điều trị nội khoa và điều trị ngoại khoa.

Điều trị nội khoa

Điều trị nội khoa thường áp dụng cho những trường hợp sỏi có kích thước nhỏ (dưới 5mm), chưa gây tắc nghẽn hoặc biến chứng nghiêm trọng. Các phương pháp bao gồm:

Uống nhiều nước: Uống đủ nước (khoảng 2-3 lít mỗi ngày) giúp làm loãng nước tiểu và hỗ trợ quá trình đào thải sỏi ra ngoài theo đường tự nhiên.
Thuốc giảm đau: Các thuốc giảm đau như paracetamol hoặc ibuprofen giúp giảm triệu chứng đau quặn thận do sỏi di chuyển trong niệu quản.
Thuốc giãn cơ trơn: Một số thuốc như tamsulosin có thể giúp làm giãn niệu quản, tạo điều kiện cho sỏi nhỏ dễ dàng di chuyển và thoát ra ngoài.
Thuốc điều chỉnh chuyển hóa: Nếu sỏi hình thành do rối loạn chuyển hóa (ví dụ: sỏi axit uric hoặc sỏi canxi oxalate), bác sĩ có thể kê đơn thuốc điều chỉnh như allopurinol hoặc citrate kali để giảm nguy cơ hình thành sỏi mới.

Điều trị ngoại khoa

Khi sỏi có kích thước lớn (>7mm), gây tắc nghẽn hoặc có nguy cơ biến chứng, các phương pháp can thiệp ngoại khoa sẽ được xem xét:

Tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL - Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy): Phương pháp này sử dụng sóng xung kích để phá vỡ sỏi thành những mảnh nhỏ, giúp cơ thể đào thải qua nước tiểu. Thích hợp cho sỏi nhỏ đến trung bình (dưới 2cm) và nằm ở vị trí thuận lợi.
Nội soi tán sỏi niệu quản (URS - Ureteroscopy): Sử dụng một ống nội soi đưa vào niệu quản để tiếp cận và tán vỡ sỏi bằng laser hoặc sóng siêu âm. Phương pháp này hiệu quả đối với sỏi niệu quản hoặc sỏi kích thước vừa.
Nội soi tán sỏi thận qua da (PCNL - Percutaneous Nephrolithotomy): Phương pháp này áp dụng cho sỏi thận lớn (>2cm), trong đó bác sĩ sẽ tạo một đường hầm nhỏ từ da vào thận để lấy sỏi ra ngoài.
Phẫu thuật mở: Trong những trường hợp hiếm gặp khi sỏi quá lớn hoặc có biến chứng nghiêm trọng, phẫu thuật mở có thể được thực hiện để loại bỏ sỏi trực tiếp.

Điều chỉnh lối sống sau điều trị

Sau khi điều trị, bệnh nhân cần thay đổi chế độ ăn uống và lối sống để ngăn ngừa tái phát sỏi thận:

Uống đủ nước mỗi ngày để giảm nguy cơ lắng đọng khoáng chất trong thận.
Giảm lượng muối và protein động vật để hạn chế nguy cơ hình thành sỏi mới.
Tăng cường thực phẩm giàu citrate như cam, chanh, giúp ức chế sự kết tinh của sỏi.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ để theo dõi và phát hiện sớm nếu sỏi tái phát

Tóm lại, sỏi thận đang trở thành một vấn đề sức khỏe phổ biến do sự thay đổi trong chế độ ăn uống và lối sống của con người. Việc hiểu rõ nguyên nhân và cách phòng ngừa sẽ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và bảo vệ sức khỏe thận một cách hiệu quả. Hãy duy trì một lối sống lành mạnh, uống đủ nước, ăn uống khoa học và vận động thường xuyên để ngăn chặn nguy cơ mắc sỏi thận.

BS. Nguyễn Văn Biên (Thọ Xuân Đường)