Theo Hiệp hội Nội tiết, hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) ảnh hưởng đến từ 7 - 10% phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây vô sinh ở nữ giới.

Ngày càng có nhiều người biết đến chứng rối loạn này và các triệu chứng PCOS trông như thế nào, mặc dù đây là một tình trạng tương đối ít được chẩn đoán trong một thời gian dài. Có tới 72% những người mắc PCOS bị vô sinh, trái ngược với 16% phụ nữ không mắc PCOS gặp phải những vấn đề đó.

Trong khi đó, PCOS có liên quan đến việc tăng nguy cơ phát triển bệnh tiểu đường type 2, rối loạn tâm trạng, ung thư nội mạc tử cung, gan nhiễm mỡ, ngưng thở khi ngủ, lượng đường trong máu cao, cholesterol cao, huyết áp cao, hội chứng chuyển hóa và bệnh tim mạch.

Tin tốt là có nhiều cách tự nhiên để điều trị các triệu chứng PCOS và bắt đầu bằng việc làm mọi thứ có thể để cân bằng hormone một cách tự nhiên. 

Hội chứng buồng trứng đa nang là gì?

Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) là một trong những tình trạng mất cân bằng nội tiết tố phổ biến nhất ảnh hưởng đến phụ nữ ngày nay và thường có đặc điểm là tình trạng kháng insulin. Hệ thống nội tiết rất phức tạp, mặc dù PCOS đã được công nhận và chẩn đoán trong hơn 75 năm và hiện được coi là dạng rối loạn nội tiết hàng đầu ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, nhưng vẫn còn rất nhiều điều cần tìm hiểu về chính xác sự mất cân bằng nội tiết tố này xảy ra như thế nào ở những phụ nữ khác nhau và cách khắc phục nó một cách hiệu quả nhất.

Với ít hơn 50% phụ nữ được chẩn đoán chính xác, hàng triệu phụ nữ không biết nguyên nhân gây ra các triệu chứng cơ bản của họ.

PCOS có thể phát triển vì một số lý do khác nhau và các triệu chứng có thể khác nhau rất nhiều ở mỗi phụ nữ, mặc dù người ta thường chấp nhận rằng tình trạng kháng insulin đóng “vai trò nội tại” trong sự phát triển của bệnh. Hiện tại, chưa có phương pháp chữa khỏi hội chứng buồng trứng đa nang, mặc dù nguyên nhân nội tiết tố cơ bản được cho là hầu hết có thể khắc phục được và nhiều phụ nữ đã tìm ra những cách hiệu quả để giảm các triệu chứng mà không cần dùng thuốc.

Mặc dù các triệu chứng PCOS có thể đến và đi tùy thuộc vào những biến động trong lối sống của mỗi người, nhưng tình trạng kháng insulin ảnh hưởng đến 35 – 80% tổng số phụ nữ mắc hội chứng buồng trứng đa nang. Và khi không được điều trị, điều này có thể làm tăng nguy cơ mắc hội chứng chuyển hóa, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu (cholesterol và/hoặc chất béo trung tính cao) và bệnh tiểu đường.

Triệu chứng của hội chứng buồng trứng đa nang

Có một số triệu chứng của hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) thường gặp ở những phụ nữ đang gặp vấn đề về nội tiết tố. Đôi khi, buồng trứng sẽ hình thành cái gọi là “u nang buồng trứng chức năng”. Một túi hình thành trên bề mặt buồng trứng bao quanh trứng trưởng thành. Thông thường, túi sẽ biến mất sau khi trứng được giải phóng. Nếu trứng không rụng hoặc túi đóng lại xung quanh trứng và chứa đầy chất lỏng, nó sẽ trở thành một u nang chức năng. Thuật ngữ “đa nang” theo nghĩa đen có nghĩa là buồng trứng của phụ nữ có nhiều u nang nhỏ trên đó.

Thông thường, buồng trứng tiết ra một lượng nhỏ hormone sinh dục nam (được gọi là androgen), nhưng ở phụ nữ mắc PCOS, buồng trứng bắt đầu tạo ra nhiều androgen hơn một chút, đó là lý do gây ra các triệu chứng nam tính như nhiều lông trên mặt và cơ thể cũng như chứng hói đầu ở nam giới.

Các bác sĩ đã tìm kiếm nhiều u nang trên buồng trứng (được mô tả trông giống như “chuỗi ngọc trai” khi siêu âm), nhưng không phải mọi phụ nữ được chẩn đoán mắc hội chứng buồng trứng đa nang đều có u nang nhìn thấy được trên buồng trứng.

Một dấu hiệu khác của PCOS là hiện tượng “dư thừa androgen” hoặc quá nhiều hormone nam (androgen) được sản xuất trong cơ thể. Điều này có thể dẫn đến các triệu chứng như mụn trứng cá, tóc lông bất thường và các vấn đề về tâm trạng. Người ta ước tính rằng hơn 80% phụ nữ thừa androgen, theo chẩn đoán của bác sĩ là mắc PCOS.

Các triệu chứng hội chứng buồng trứng đa nang thường gặp bao gồm:

• Vô sinh một phần hoặc toàn bộ (liên quan và bị ảnh hưởng bởi nhiều triệu chứng khác, như kháng insulin, rối loạn chu kỳ kinh nguyệt, vấn đề về cân nặng, nồng độ hormone nam cao và ham muốn tình dục thấp).
• Kinh nguyệt không đều hoặc vô kinh.
• Tăng cân và/hoặc khó giảm cân.
• Mụn bọc.
• Kháng insulin (liên quan đến tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường).
• Nồng độ hormone nam cao.
• Rậm lông (kể cả ở những nơi phụ nữ thường không mọc lông, chẳng hạn như trên mặt và bụng).
• Chứng hói đầu hoặc tóc mỏng ở nam giới.
• Mệt mỏi.
• Thay đổi tâm trạng.
• Ham muốn tình dục thấp.

Nguyên nhân và yếu tố rủi ro

Mặc dù nguyên nhân chính xác của hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) vẫn chưa rõ ràng nhưng có một số giả thuyết về cách nó phát triển. Đây có lẽ không phải là câu trả lời “phù hợp cho tất cả” mà là tương tác với nhau để bắt đầu sự phát triển của căn bệnh này. Các nguyên nhân chính và yếu tố nguy cơ được cho là:

• Thay đổi hoạt động của hormone luteinizing (LH).
• Kháng insulin.
• Khuynh hướng di truyền đối với chứng tăng tiết androgen (điều này có thể được phản ánh về mặt chẩn đoán bằng nồng độ androgen cao cận lâm sàng).
• Lịch sử gia đình có PCOS.
• Hút thuốc.
• Tiêu thụ rượu quá mức.
• Lối sống ít vận động.
• Động kinh và/hoặc sử dụng axit valproic để điều trị bệnh động kinh.
• Bệnh tiểu đường type 1, type 2 và bệnh tiểu đường thai kỳ (không rõ liệu bệnh tiểu đường có dẫn đến PCOS hay điều này xảy ra theo thứ tự ngược lại, nhưng cả hai đều có thể đúng).
• Cân nặng khi sinh cao (đặc biệt khi sinh ra từ người mẹ béo phì).
• Dậy thì sớm.
• Acanthosis nigricans (một chứng rối loạn về da).
• Hội chứng chuyển hóa.

Người ta thường cho rằng béo phì là một yếu tố nguy cơ của PCOS. Tuy nhiên, các bác sĩ lâm sàng và nghiên cứu gần đây đồng ý rằng: Mặc dù giảm cân là một cách chính để điều trị hội chứng buồng trứng đa nang một cách tự nhiên nhưng bản thân cân nặng có lẽ không phải là nguyên nhân trực tiếp. Tuy nhiên, nó có thể mang lại các triệu chứng nhanh hơn.

Một tỷ lệ cao bệnh nhân PCOS phải đối mặt với tình trạng tăng cân ở một thời điểm nào đó, nhưng hiện tại chúng tôi biết rằng có rất nhiều phụ nữ có cân nặng bình thường hoặc thậm chí thiếu cân cũng bị rối loạn nội tiết tố dẫn đến hội chứng buồng trứng đa nang. 

Một nghiên cứu năm 2017 do Đại học Birmingham dẫn đầu đã tiết lộ rằng một loại androgen, được gọi là steroid C19 11-oxy hóa, góp phần đáng kể vào tình trạng dư thừa androgen ở phụ nữ mắc PCOS, trong khi nghiên cứu trước đây chủ yếu tập trung vào một loại androgen: Testosterone.

PCOS cũng được cho là có tính di truyền nhiều hơn thực tế. Trong khi các nghiên cứu về cặp song sinh đã chỉ ra rằng có một yếu tố di truyền mạnh mẽ dẫn đến việc phát triển buồng trứng đa nang, các thông tin khác chỉ ra rằng chỉ có 32% khả năng người thân trực hệ cũng mắc phải tình trạng này.

Chẩn đoán hội chứng buồng trứng đa nang

Thực tế, có một số tranh cãi xung quanh các tiêu chí được sử dụng để xác định chẩn đoán Chẩn đoán hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) và thậm chí cả cách gọi tên tình trạng này. Một số chuyên gia về hội chứng buồng trứng đa nang đã đặt câu hỏi liệu việc thay đổi tiêu chí của hội chứng buồng trứng đa nang có dẫn đến chẩn đoán quá mức về tình trạng này ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản hay không. Ngoài ra, như đã lưu ý trước đây, các lựa chọn điều trị có thể khác nhau.

Có nhiều tiêu chí để chẩn đoán PCOS, tất cả đều yêu cầu sự kết hợp khác nhau của 3 triệu chứng sau để chẩn đoán dương tính:

1. Dư thừa androgen

Sự dư thừa nội tiết tố androgen thường do PCOS (hoặc ngược lại) gây ra. Chúng bao gồm testosterone, androstenedione, dihydrotestosterone (DHT), dehydroepiandrosterone (DHEA) và DHEA sulfate (DHEA-S). Những mức này đôi khi ở mức cận lâm sàng (không rõ ràng khi xét nghiệm máu) ở bệnh nhân PCOS, nhưng thường cần xuất hiện ở mức đáng kể để bác sĩ đưa vào chẩn đoán.

2. Rối loạn chức năng rụng trứng

Một trong những tác động rõ ràng nhất của PCOS là vấn đề rụng trứng. Điều này có thể biểu hiện dưới dạng kinh nguyệt không đều hoặc vô kinh. Nhiều phụ nữ mắc PCOS trải qua chu kỳ kinh nguyệt ngắn hoặc dài bất thường, cũng thuộc nhóm rối loạn chức năng rụng trứng.

3. Buồng trứng đa nang

Điều này có vẻ hiển nhiên, nhưng không phải mọi tiêu chuẩn chẩn đoán đều thực sự yêu cầu phát hiện buồng trứng đa nang, vì họ cho rằng khả năng buồng trứng đa nang dựa trên hai tiêu chí đầu tiên là đủ để hội chứng tự biểu hiện.

Tuy nhiên, nhiều phụ nữ mắc PCOS có nhiều u nang buồng trứng có thể được xác định bằng siêu âm âm đạo. Đã có báo cáo cá nhân từ những phụ nữ mà các kỹ thuật viên siêu âm chỉ ra rằng buồng trứng của họ bị tắc nghẽn một phần hoặc thậm chí hoàn toàn trên siêu âm do số lượng lớn u nang buồng trứng mà họ mắc phải.

Tùy thuộc vào bác sĩ, họ có thể sử dụng các tiêu chí khác nhau để chẩn đoán cho chúng ta. Ba tùy chọn cơ bản bao gồm:

• (1) Bệnh nhân phải thừa androgen và kinh nguyệt không đều.
• (2) Bệnh nhân phải có bất kỳ 2 trong 3 triệu chứng trên.
• (3) Bệnh nhân phải thừa androgen cộng với rối loạn chức năng rụng trứng hoặc buồng trứng đa nang.

Điều trị thông thường hội chứng buồng trứng đa nang

Việc điều trị hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) phải được “cá nhân hóa” từng người bệnh, nghĩa là điều quan trọng là tuổi tác, các triệu chứng nghiêm trọng như thế nào và có đang cố gắng mang thai hay không để bác sĩ tư vấn kế hoạch điều trị.

Các bác sĩ cũng khuyến nghị bệnh nhân nên kiểm tra mức huyết áp, lipid máu (cholesterol, chất béo trung tính…), dung nạp glucose, trầm cảm và ngưng thở khi ngủ.

Tùy thuộc vào việc người bệnh có muốn mang thai hay không, y học thông thường sẽ đưa ra một trong các kế hoạch điều trị sau:

Nếu người bệnh đang cố gắng mang thai

Đối với những phụ nữ quan tâm đến việc bắt đầu lại quá trình rụng trứng nhằm mục đích mang thai, các phương pháp điều trị thông thường bao gồm:

• Đối với khả năng sinh sản: Clomiphene (một loại thuốc điều chỉnh estrogen) hoặc Letrozole (một loại hóa trị liệu dựa trên hormone).
• Đối với tình trạng kháng insulin:  Metformin (một loại thuốc chống tiểu đường).
• Đối với béo phì (nếu có): Điều chỉnh lối sống (nói chung là hướng dẫn giảm cân và tăng vận động thể chất hơn).
• Đối với chứng rậm lông:  Liệu pháp điện phân và ánh sáng.
• Đối với mụn trứng cá: Thuốc kháng sinh hoặc thuốc sát trùng tại chỗ như Benzoyl peroxide.

Nếu người bệnh không có nhu cầu mang thai

• Đối với thời kỳ không đều: Tránh thai nội tiết tố như vòng tránh thai (dụng cụ tử cung) hoặc thuốc tránh thai cộng với Metformin.
• Đối với tình trạng kháng insulin: Metformin.
• Đối với béo phì (nếu có): Điều chỉnh lối sống.
• Đối với chứng rậm lông: Biện pháp tránh thai nội tiết tố (có hoặc không có liệu pháp kháng androgen), đơn trị liệu bằng Spironolactone, điện phân, liệu pháp dựa trên ánh sáng, Eflornithine hoặc Finasteriside cùng với Metformin.
• Đối với mụn trứng cá: Thuốc tránh thai nội tiết tố, kem kháng sinh hoặc sát trùng tại chỗ và Spironolactone.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng Metformin có hiệu quả nhất khi được kê đơn kết hợp với thay đổi lối sống, chẳng hạn như thay đổi chế độ ăn uống và kiểm soát cân nặng. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều tranh cãi xung quanh việc sử dụng Metformin để điều trị PCOS và thiếu các nghiên cứu dài hạn để chứng minh hiệu quả của nó. Ngoài ra, nó có thể gây ra nhiều tác dụng phụ.

BS. Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)