Thông thường, bệnh cúm nặng hơn với các triệu chứng phát triển mạnh mẽ và đột ngột hơn. Nhưng điều đó không phải lúc nào cũng đúng. Đôi khi, xét nghiệm có thể là cách duy nhất để xác định xem có liên quan đến bệnh cúm hay không để có thể kê đơn thuốc kháng virus có tác dụng điều trị bệnh cúm nhưng không trị cảm lạnh. 

Triệu chứng cảm lạnh và cúm

Nếu bạn mô tả khái quát cảm lạnh và cúm, các triệu chứng cảm lạnh có xu hướng phát triển dần dần trong khi các triệu chứng cúm thường phát triển đột ngột. Và mặc dù cảm lạnh có thể khiến bạn cảm thấy khá khó chịu nhưng các triệu chứng thường không nghiêm trọng đến mức "hạ gục" bạn như bệnh cúm.

Hơn nữa, cảm lạnh thường không dẫn đến biến chứng, trong khi cúm đôi khi có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng và thậm chí đe dọa tính mạng - đặc biệt ở người lớn tuổi, người mang thai, trẻ em dưới hai tuổi, người mắc bệnh phổi mãn tính và những người bị suy giảm miễn dịch . 

Sự khác biệt về triệu chứng cảm lạnh và cúm có thể được mô tả rộng rãi như sau:

Nguyên nhân gây cảm lạnh và cúm

Cả cảm lạnh thông thường và cúm đều do virus đường hô hấp gây ra. Và cả hai đều lây lan qua các giọt nhỏ trong không khí do ho, hắt hơi và tiếp xúc với nước bọt hoặc dịch tiết mũi.

Ngoài ra, các loại virus gây cảm lạnh và cúm hoàn toàn khác nhau. Điều này bao gồm cách chúng gây bệnh.

Cảm lạnh thông thường

Cảm lạnh thông thường là do một trong hơn 200 loại virus đường hô hấp gây ra, bao gồm: 

• Rhinovirus (phổ biến nhất)
• Virus thể hợp bào gây bệnh lý hô hấp
• Virus á cúm
• Adenovirus
• Virus corona
• Metapneumovirus ở người

Các triệu chứng phát triển khi virus bám vào các thụ thể tế bào trên niêm mạc đường mũi và hầu họng, các triệu chứng ban đầu bao gồm sổ mũi và đau họng. Khi nhiễm trùng tiến triển, ho, hắt hơi và nghẹt mũi thường phát triển.

Các triệu chứng cảm lạnh phát triển do phản ứng của cơ thể với virus - dưới dạng viêm - chứ không phải do bất kỳ tổn thương nào do virus gây ra đối với các mô hô hấp.

Cúm

Bệnh cúm là do virus cúm gây ra. Có hai loại chính - cúm A và cúm B - cũng như nhiều chủng phát triển theo mùa khi virus lây lan qua quần thể và biến đổi.

Không giống như virus cảm lạnh, cúm bám vào các thụ thể ở khí quản và phế quản (hai đường dẫn khí lớn của phổi). Trong khi tình trạng viêm góp phần gây ra các triệu chứng thì virus lại gây ra tổn thương thực sự cho các mô hô hấp khi nó nhân lên. Điều này giải thích cho mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng cúm và nguy cơ biến chứng cúm cao hơn.

Chẩn đoán cảm lạnh và cúm

Nói một cách đơn giản nhất, có những xét nghiệm có thể phát hiện bệnh cúm (mặc dù với mức độ chính xác khác nhau) và không có xét nghiệm nào có thể phát hiện cảm lạnh thông thường.

Cảm lạnh thông thường

Cảm lạnh thông thường được chẩn đoán dựa trên các triệu chứng của bạn và khám thực thể. Thường sẽ không xét nghiệm để chẩn đoán cảm lạnh vì có rất nhiều nguyên nhân. Nếu xét nghiệm được thực hiện, thông thường sẽ loại trừ các nguyên nhân có thể khác, chẳng hạn như COVID-19. 

Cúm

Cúm thường có thể được chẩn đoán chỉ bằng các triệu chứng. Mặc dù vậy, bạn có thể đến các cơ sở y tế để được xét nghiệm cúm nhanh. Đây là xét nghiệm tại phòng khám có thể phát hiện bệnh cúm bằng tăm bông lấy từ cổ họng hoặc đường mũi của bạn. Kết quả được trả trong vòng 15 phút. 

Nếu kết quả xét nghiệm là dương tính (có nghĩa là bạn bị cúm), bạn có thể được chỉ định các phương pháp điều trị để giảm mức độ nghiêm trọng và thời gian mắc bệnh. Nếu kết quả là âm tính, xét nghiệm bổ sung có thể được thực hiện để đảm bảo bạn không bị nhiễm trùng hoặc bệnh tật nghiêm trọng hơn.

Điều trị và phòng ngừa cảm lạnh và cúm

Phương pháp chữa trị thực sự duy nhất cho cảm lạnh và cúm là thời gian. Không có loại thuốc nào có thể ngăn chặn sự lây nhiễm hoặc tiêu diệt hoàn toàn virus cảm lạnh hoặc cúm. Hệ thống miễn dịch hầu như sẽ luôn kiểm soát được tình trạng nhiễm trùng. Phần của bạn trong việc điều trị là kiểm soát các triệu chứng cho đến khi bạn cảm thấy tốt hơn.

Cảm lạnh thông thường

Không có vắc-xin, phương pháp điều trị hoặc thuốc nào có thể ngăn ngừa hoặc chữa khỏi virus cảm lạnh. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) đưa ra lời khuyên về cách tiếp cận sau nếu bạn bị cảm lạnh:

• Nghỉ ngơi nhiều.
• Uống nhiều nước.
• Sử dụng thuốc hạ sốt, giảm đau không kê đơn như acetaminophen hoặc ibuprofen, nếu cần, để giảm đau nhức cơ thể hoặc sốt.

Trong hầu hết các trường hợp, sau vài ngày các triệu chứng sẽ thuyên giảm và cơ thể trở nên tốt hơn. 

Cảm lạnh được ngăn ngừa bằng các biện pháp phòng ngừa tiêu chuẩn như rửa tay thường xuyên, che miệng khi ho và hắt hơi và tránh tiếp xúc gần với người bệnh.

Mặc dù thuốc ho và cảm lạnh có thể hữu ích cho người lớn và trẻ lớn nhưng không nên sử dụng cho trẻ dưới 2 tuổi do nguy cơ mắc các tác dụng phụ nghiêm trọng. Nói chuyện với bác sĩ nhi khoa để được hướng dẫn cách điều trị cảm lạnh và cúm ở trẻ nhỏ.

Cúm

Với bệnh cúm không biến chứng, tất cả những gì bạn thường cần để hồi phục là nghỉ ngơi và uống nhiều nước. Thuốc giảm đau không kê đơn, thuốc thông mũi, thuốc long đờm và thuốc giảm ho có thể được sử dụng nếu cần.

Ngoài ra còn có bốn loại thuốc kháng virus có thể làm giảm các triệu chứng cúm và rút ngắn thời gian bạn bị bệnh từ một đến hai ngày nếu được sử dụng trong vòng 24 đến 48 giờ kể từ khi có dấu hiệu nhiễm trùng đầu tiên: 

• Rapivab (peramivir).
• Relenza (zanamivir).
• Tamiflu (oseltamivir).
• Xofluza (baloxavir).

Bệnh cúm cũng có thể được ngăn ngừa bằng các biện pháp phòng ngừa tiêu chuẩn tương tự như cảm lạnh, nhưng cách bảo vệ tốt nhất cho đến nay là tiêm phòng cúm hàng năm hoặc vắc xin cúm mũi vào tháng 9 hoặc tháng 10 trước khi mùa cúm bắt đầu. Tiêm phòng hàng năm được khuyến khích cho tất cả mọi người trên sáu tháng tuổi. 

Các bí quyết để tránh xa cảm lạnh và cảm cúm

Cảm lạnh và cúm là do virus gây ra nên không thể điều trị bằng thuốc kháng sinh. Tuy nhiên, chúng ta có thể làm những điều sau đây đề tăng sức đề kháng và tránh xa các loại virus gây cảm:  

Điều chỉnh chế độ ăn uống   

Cách tốt nhất để ngăn ngừa cảm lạnh và cảm cúm là ăn thực phẩm giàu dinh dưỡng để tăng cường hệ miễn dịch và giúp cơ thể bạn không bị ốm. Một số loại thực phẩm hiệu quả được khuyên dùng bao gồm:    

• Gừng: Các đặc tính chống viêm mạnh của gừng là chìa khóa chống lại cảm lạnh hoặc cúm. Vì tình trạng viêm có thể ảnh hưởng đến phản ứng miễn dịch của cơ thể, nên gừng chống viêm có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc tăng cường khả năng miễn dịch của bạn.     
• Tỏi: Tỏi là một nguyên liệu phổ biến và giàu chất dinh dưỡng trong chế độ ăn uống hàng ngày. Tỏi chứa nhiều đặc tính chống viêm và chống vi khuẩn, có thể giúp chống lại nhiễm trùng và một số vấn đề sức khỏe theo mùa.  
• Sữa chua: Sữa chua là một nguồn cung cấp giàu lợi khuẩn thiết yếu (probiotic) cho cơ thể. Lợi khuẩn là những loại vi khuẩn tốt giúp hỗ trợ hệ thống miễn dịch. Bạn nên đảm bảo chọn sữa chua nguyên chất và hạn chế thêm đường để có lợi ích dinh dưỡng tối đa.  
• Rau xanh: Rau bina, cải xoăn và các loại rau lá xanh khác cũng có thể giúp tăng cường hệ miễn dịch khi bạn bị cúm. Đây là nguồn cung cấp nhiều chất dinh dưỡng tăng cường miễn dịch như vitamin A, C, E và K. Bạn cũng có thể cân nhắc thêm rau xanh vào sinh tố trái cây hoặc ăn sống với chanh và dầu ô liu để làm phong phú hơn cách chế biến món ăn. Ngoài ra, bông cải xanh và các loại rau họ cải khác cũng được chứng minh là giúp tăng cường khả năng miễn dịch,. Các nhà nghiên cứu khẳng định rằng sulforaphane, một chất hóa học có trong rau quả, tác động lên các gen và enzym chống oxy hóa trong các tế bào miễn dịch, giúp chống lại các gốc tự do trong cơ thể và ngăn ngừa bệnh tật. 

Bổ sung vitamin C     

Bổ sung vitamin C trong bữa ăn hàng ngày rất quan trọng vì nó giúp ngăn ngừa và chữa cảm lạnh trong mùa mưa để bạn không phải đối mặt với bất kỳ vấn đề sức khỏe nào. Một lượng tốt vitamin C sẽ giúp chống lại cái lạnh và bổ sung kháng thể giúp ngăn ngừa các bệnh nhiễm trùng liên quan đến cảm lạnh cho bạn khỏe mạnh hơn.   

Cà chua và các trái cây họ cam quýt như chanh, bưởi, cam... rất giàu vitaminc C. Việc bổ sung vitamin C trong mùa cảm cúm và cảm lạnh rất quan trọng vì vitamin C chứa chất chống oxy hóa giúp tăng cường khả năng miễn dịch và nuôi dưỡng cơ thể từ bên trong.     

Nghỉ ngơi và ngủ đủ giấc   

Ngủ đúng cách được coi là cách hiệu quả chống lại bất kỳ loại nhiễm trùng nào gây ra trong mùa mưa và do đó bạn cần ngủ đủ giấc để hệ thống miễn dịch của bạn trở nên mạnh mẽ hơn. Mỗi ngày bạn sẽ cần ngủ ít nhất từ bảy đến tám giờ để có thể có đủ thời gian sửa chữa và thay thế các tế bào, mô và cơ bị lão hóa. Hệ thống miễn dịch của cơ thể cần phải đủ mạnh thì cơ thể bạn mới không bị tấn công bởi vi rút và vi khuẩn rất phổ biến trong mùa gió chướng.

Vệ sinh răng miệng  

Sử dụng thuốc nhỏ mũi hoặc thuốc xịt có thể giúp xóa tình trạng nghẹt mũi trong thời gian ngắn (hai đến ba lần mỗi ngày). Ngoài ra, bạn nên dùng nước súc miệng và viên ngậm trị ho để làm dịu cổ họng.

Có thể  thấy rằng hầu hết chúng ta đều có thể dễ bị cảm lạnh và cảm cúm, do đó cần phải thay đổi lối sống và chế độ ăn uống lành mạnh nhất có thể để tăng cường hệ miễn dịch trước sự tấn công của virus gây cảm. Cơ thể con người chiến đấu hàng ngày để ngăn chặn virus và vi khuẩn, vì vậy chúng ta cần phải chăm sóc bản thân theo cách thích hợp để không chỉ bảo vệ chính mình mà còn cả những người xung quanh.

BS. Đỗ Nguyệt Thanh (Thọ Xuân Đường)