Bệnh thần kinh do tiểu đường (đôi khi còn gọi là bệnh thần kinh ngoại biên) là thuật ngữ chỉ tổn thương thần kinh do bệnh tiểu đường gây ra, một tình trạng mãn tính xảy ra khi cơ thể không sử dụng hormone insulin đúng cách. Bệnh thần kinh có thể hình thành ở bất kỳ đâu nhưng có nhiều khả năng ảnh hưởng đến các dây thần kinh chạy qua các chi, bàn tay và bàn chân.

Không phải mọi người mắc bệnh tiểu đường đều phát triển các biến chứng như bệnh thần kinh, nhưng nhiều người đã mắc phải. Trên thực tế, có tới 60 – 70% tất cả những người bị tiểu đường đều mắc một số dạng bệnh thần kinh. Đối với một số người, chỉ có các triệu chứng nhẹ phát triển từ tổn thương thần kinh, chẳng hạn như ngứa ran hoặc tê bì ở chân tay. Nhưng đối với những người khác, bệnh thần kinh gây ra rất nhiều đau đớn, các vấn đề về tiêu hóa, các vấn đề về tim và mạch máu, không thể tiếp tục cuộc sống bình thường và thậm chí tử vong nếu các cơ quan chính bị ảnh hưởng đủ nghiêm trọng.

Bệnh thần kinh ngoại biên do tiểu đường có thể gây ra một loạt các sự kiện dẫn đến các biến chứng thậm chí còn nghiêm trọng hơn. Giống như bệnh tiểu đường, không có phương pháp chữa trị nào được biết đến cho bệnh thần kinh ngoại biên, chỉ có cách kiểm soát và ngăn chặn sự tiến triển, tương tự như các phương pháp điều trị tự nhiên cho bệnh tiểu đường. Đây là một vấn đề nguy hiểm, nhưng may mắn thay, hầu hết mọi người có thể kiểm soát được bằng cách điều chỉnh đường huyết, thay đổi chế độ ăn uống và áp dụng lối sống lành mạnh hơn, tất cả đều giúp kiểm soát bệnh tiểu đường của họ.

Sự thật về bệnh thần kinh tiểu đường

68% những người mắc bệnh thần kinh ngoại biên là bệnh nhân tiểu đường. Trong số tất cả những người mắc bệnh tiểu đường, khoảng 23 – 29% mắc bệnh thần kinh ngoại biên và ở những người tiểu đường lớn tuổi, con số này tăng lên khoảng 65%.

Nghiên cứu cho thấy việc đưa đường huyết của chúng ta vào phạm vi lành mạnh có thể giảm nguy cơ tổn thương thần kinh do tiểu đường tới 60%.

Những người mắc bệnh tiểu đường type 2 có nhiều khả năng bị bệnh thần kinh tiểu đường và đau do biến chứng hơn những người mắc bệnh tiểu đường type 1. Các triệu chứng đau dường như phổ biến gấp đôi ở bệnh nhân tiểu đường type 2 so với bệnh nhân tiểu đường type 1 ngay cả sau khi điều chỉnh theo sự khác biệt về độ tuổi.

Mặc dù cả hai giới đều mắc bệnh thần kinh đái tháo đường, phụ nữ có nhiều khả năng bị đau do tổn thương thần kinh và mất chức năng hơn nam giới. Phụ nữ có nguy cơ mắc các triệu chứng bệnh thần kinh đau đớn cao hơn 50% so với nam giới.

Khoảng 1/3 bệnh nhân tiểu đường báo cáo không có triệu chứng đáng chú ý nào cả. Nhưng khoảng 40% bệnh nhân không có dấu hiệu đáng chú ý của bệnh thần kinh vẫn có ít nhất một tổn thương thần kinh nhẹ do bệnh tiểu đường gây ra.

Béo phì hoặc thừa cân làm tăng nguy cơ của chúng ta. Nghiên cứu cho thấy rằng có chỉ số khối cơ thể (BMI) lớn hơn 24 khiến chúng ta có nguy cơ cao hơn mắc các biến chứng tiểu đường nói chung.

Chúng ta bị tiểu đường càng lâu thì nguy cơ mắc bệnh thần kinh ngoại biên càng cao. Những người có nguy cơ cao nhất là những người đã bị tiểu đường trong 20 – 25 năm hoặc lâu hơn.

Cắt cụt chi là biến chứng thường gặp của bệnh thần kinh đái tháo đường. Hơn 60% các ca cắt cụt chi dưới không do chấn thương xảy ra ở những người bị tiểu đường. Các nhà nghiên cứu tin rằng việc thay đổi lối sống và điều trị bệnh thần kinh bằng thuốc trước khi bệnh tiến triển có thể làm giảm tỷ lệ này từ 45 - 85%. 

Triệu chứng của bệnh thần kinh tiểu đường

Bệnh tiểu đường ảnh hưởng đến hệ thần kinh cảm giác, vận động và phản xạ. Một trong những hệ thống bị tổn thương nhiều nhất do bệnh tiểu đường là hệ thần kinh ngoại biên, đây là một mạng lưới phức tạp các dây thần kinh kết nối hệ thần kinh trung ương (bao gồm não và tủy sống) với phần còn lại của cơ thể. Đây là lý do tại sao bệnh thần kinh do tiểu đường có thể gây ra các triệu chứng và biến chứng ở hầu hết mọi nơi trên cơ thể, từ ngón tay và ngón chân đến bộ phận sinh dục và mắt.

Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những người bị tiểu đường mắc bệnh thần kinh thường có chất lượng cuộc sống kém hơn đáng kể so với những người không mắc bệnh thần kinh, đặc biệt là nếu tổn thương thần kinh gây ra đau đớn.

Đường huyết cao trong thời gian dài sẽ ảnh hưởng đến huyết áp/ lưu lượng máu và động mạch, ảnh hưởng đến cách các dây thần kinh giao tiếp và gửi tín hiệu cho nhau trong toàn bộ cơ thể. Đôi khi, tổn thương thần kinh có thể tiến triển đến mức gây mất cảm giác vĩnh viễn, tổn thương tim, vết loét da, mất thị lực và thậm chí cần phải cắt cụt chi dưới.

Trong khi bệnh thần kinh ngoại biên là loại bệnh thần kinh tiểu đường phổ biến nhất, các loại khác cũng có thể phát triển, bao gồm:

• Bệnh lý thần kinh thực vật: Ảnh hưởng đến các dây thần kinh ở hệ tiêu hóa, cơ quan sinh dục và tuyến mồ hôi, bệnh lý thần kinh thực vật có thể rất nghiêm trọng và nguy hiểm vì nó có khả năng che giấu các dấu hiệu hạ đường huyết, khiến mọi người không biết khi họ bị đường huyết rất cao.
• Tổn thương thần kinh ở tim và mạch máu.
• Bệnh lý thần kinh gần: Gây đau ở đùi, hông hoặc mông.
• Bệnh thần kinh khu trú: Gây ra tình trạng yếu cơ hoặc đau khắp cơ thể.

Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến của bệnh thần kinh do tiểu đường bao gồm:

• Chuột rút, đau, ngứa ran và tê ở ngón chân, bàn tay, bàn chân, cẳng chân hoặc những nơi khác.
• Các triệu chứng hạ đường huyết (đường huyết thấp), bao gồm run rẩy, đổ mồ hôi và nhịp tim nhanh.
• Teo cơ.
• Độ nhạy cảm khi chạm vào da.
• Các vấn đề về tiêu hóa, bao gồm các cơn táo bón và tiêu chảy, buồn nôn, nôn mửa, đầy bụng và chán ăn.
• Huyết áp thấp, đặc biệt là đột ngột sau khi đứng dậy.
• Mất thăng bằng, chóng mặt và ngất xỉu.
• Rối loạn chức năng tình dục, rối loạn cương dương ở nam giới và các vấn đề về bôi trơn âm đạo và kích thích ở phụ nữ.
• Thay đổi về mồ hôi, đổ mồ hôi nhiều về đêm, không có khả năng điều chỉnh nhiệt độ bên trong hoặc hoàn toàn không có mồ hôi.
• Tổn thương thận.
• Tổn thương các dây thần kinh ở bàng quang và đường tiết niệu, gây ra tình trạng đi tiểu thường xuyên.

Biến chứng bệnh thần kinh tiểu đường

Trong khi tổn thương thần kinh tự nó đã khó chịu và đôi khi làm suy nhược, vấn đề lớn hơn với bệnh thần kinh tiểu đường là nó có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng khác có thể rất nguy hiểm và thậm chí đe dọa tính mạng. Bao gồm:

• Gây tổn thương mạch máu và tim, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch vành và tử vong.
• Cắt cụt chi, điều này là cần thiết sau khi da và mô mềm bị nhiễm trùng hoặc loét nghiêm trọng bị phá hủy, các vùng trên cơ thể có khả năng bị ảnh hưởng nhiều nhất do tổn thương thần kinh do bệnh tiểu đường là chân và bàn chân, đó là lý do tại sao hầu hết các ca cắt cụt liên quan đến bệnh tiểu đường mỗi năm đều được thực hiện trên các bộ phận cơ thể này.
• Đau khớp hoặc suy thoái và mất cảm giác, sưng, mất ổn định và đôi khi biến dạng.
• Nhiễm trùng nghiêm trọng thường xuyên, vì tổn thương thần kinh và viêm có thể gây suy giảm khả năng miễn dịch và vi khuẩn sinh sôi.
• Không có khả năng cảm nhận các dấu hiệu hạ đường huyết, có thể khiến các triệu chứng kéo dài hơn và trở nên tồi tệ hơn.
• Đục thủy tinh thể, bệnh tăng nhãn áp, mờ mắt và mất thị lực.

Nguyên nhân gây ra bệnh tiểu đường và bệnh thần kinh do tiểu đường là gì?

Những người bị tiểu đường gặp khó khăn trong việc kiểm soát đường huyết vì họ không phản ứng bình thường với hormone insulin. Insulin cần thiết để giúp đưa glucose vào tế bào để sử dụng làm năng lượng, do đó có thể kiểm soát lượng glucose còn lại trong máu.

Bệnh tiểu đường ảnh hưởng đến mọi người ở mọi lứa tuổi, giới tính và chủng tộc, nhưng phổ biến hơn ở những người thừa cân, lớn tuổi và có lối sống làm suy yếu sự cân bằng nội tiết tố bình thường.

Một số yếu tố rủi ro khiến mọi người dễ mắc các biến chứng do bệnh tiểu đường gây ra, bao gồm bệnh thần kinh (tổn thương thần kinh), bao gồm:

• Không kiểm soát được đường huyết, đây là yếu tố nguy cơ lớn nhất đối với mọi biến chứng của bệnh tiểu đường.
• Bị tiểu đường trong thời gian dài, chúng ta bị bệnh càng lâu thì nguy cơ bị tổn thương thần kinh càng cao.
• Thừa cân hoặc béo phì.
• Ăn một chế độ ăn uống kém.
• Sống một lối sống ít vận động.
• Hút thuốc lá.
• Có lượng chất béo cao trong máu, cholesterol cao hoặc huyết áp cao (làm hỏng các mạch máu vận chuyển oxy và chất dinh dưỡng đến các dây thần kinh).
• Mắc bệnh tự miễn dịch, gây viêm dây thần kinh.
• Đã từng trải qua bất kỳ chấn thương cơ học nào đối với dây thần kinh (ví dụ, hội chứng ống cổ tay hoặc chấn thương do tai nạn).
• Một số yếu tố lãnh thổ hoặc đặc điểm di truyền khiến tổn thương thần kinh có nhiều khả năng xảy ra hơn.

Những điều cần biết về bệnh thần kinh đái tháo đường

Có khoảng 60 – 70% những người mắc bệnh tiểu đường gặp phải một số dạng bệnh thần kinh.

Bệnh lý thần kinh ngoại biên là loại phổ biến nhất, các loại khác bao gồm bệnh lý thần kinh tự chủ, bệnh lý thần kinh gần, bệnh lý thần kinh khu trú và tổn thương thần kinh ở tim và mạch máu.

Các triệu chứng bệnh thần kinh thường gặp bao gồm chuột rút, đau, ngứa ran và tê ở ngón chân, bàn tay, bàn chân, cẳng chân hoặc các nơi khác; các triệu chứng hạ đường huyết, bao gồm run rẩy, đổ mồ hôi và nhịp tim nhanh; teo cơ; nhạy cảm khi chạm vào da; các vấn đề về tiêu hóa, bao gồm các cơn táo bón và tiêu chảy, buồn nôn, nôn, bụng đầy hơi và chán ăn; huyết áp thấp, đặc biệt là đột ngột sau khi đứng dậy; mất thăng bằng, chóng mặt và ngất xỉu; rối loạn chức năng tình dục, rối loạn cương dương ở nam giới và các vấn đề về bôi trơn âm đạo và hưng phấn ở phụ nữ; thay đổi về mồ hôi, đổ mồ hôi nhiều vào ban đêm, không có khả năng điều chỉnh nhiệt độ bên trong hoặc hoàn toàn không có mồ hôi; tổn thương thận; và tổn thương các dây thần kinh ở bàng quang và đường tiết niệu, gây ra tình trạng đi tiểu thường xuyên.

Nguyên nhân gây bệnh thần kinh ngoại biên bao gồm đường huyết không được kiểm soát, bị tiểu đường trong thời gian dài, thừa cân hoặc béo phì, chế độ ăn uống kém, lối sống ít vận động, hút thuốc, lượng chất béo trong máu cao, cholesterol hoặc huyết áp cao, bệnh tự miễn, bị chấn thương cơ học ở dây thần kinh và một số yếu tố về lãnh thổ hoặc đặc điểm di truyền khiến dây thần kinh dễ bị tổn thương hơn.

BS. Nguyễn Thùy Ngân (Thọ Xuân Đường)